‘The sky is NET the limit’, en dêrmei wei!

Stephen Hawking (1942-2018), it orakel dêr’t, sa’t it like, de kosmos sels troch spruts

De wetten fan it hielal beskaten dat Stephen Hawking, fysikus mei in witte grut leauwe yn in logyske ferklearring foar dat hielal, op woansdei 14 maart 2018 út ’e tiid(!) skate. Net God, net it tafal, mar de logika kediisde, dat er yn syn 76-jierrige libben útwoeks ta wiidferneamd natuerkundige. Dyselde logika joech him ferspoar op nea tefoaren ealge eachweiden. It mocht him net barre en los it grutte riedling fan dy alles omfiemjende wetmjittichheid op – in formule dy’t neffens him (lykas E=mc2) op in T-shirt passe soe. Mar ier of let, dêrfan wie Hawking wakker wis op ’e knikkert, sil de Teory fan Alles ús in folslein begryp jaan fan hiel ús om-en-by, en fan ússels.

Faaks wie it riedling fan syn eigen libben it erchje by dy oertsjûging en koe er allinnich op dy menear syn fatum oanfurdzje. Ommers, as eat logysk en net foar te kommen is, binne krimmenaasjes om ’e nocht. Doe’t der by him op syn 21-ste ALS fêststeld waard, hie er twa jier fanneden en ferarbeidzje dy tebekslach. Dêrnei gong er hurd oan it wurk. En, krekt as woene de natuerwetten it yn ’e jamkste fâlden belizze, dat hja mei him al wat raar wurk makke hiene, krige er dêr al syn dagen dochs noch in heale iuw foar – nammers in riddenaasje dy’t er sels as paradoksaal ôfwiisd hawwe soe.

Foto’s fan Stephen Hawking yn syn weintsje meitsje wat de yndruk dat se fan in tuskenbeide photoshopper gear kliemd binne. Syn holle hinget altyd wat op ’e slomp. Sa kriget fuort elts petret omtinken symboalwearde: Stephen Hawking bleat as holle, as brein op tsjiltsjes.

Natuerkundigen binne wat apartelingen yn ’e wrâld fan ’e witnis. Dat komt trochdat hja fûnemintele fragen oer ús bestean dogge. Oare wittenskipslju dogge dat ek wol, mar har antwurden, hoe gnap oft se bytiden ek lykje, binne net faak bestân tsjin tiids tosk – noch tsjin de slopershammer fan ’e natuerkundigen. Hja binne de popstjerren yn ‘e witnis. It is net foar neat, dat komselden literators in foet ûnder ’e tafel ha by DWDD, mar om it hurtsje in teoretyske fysikus oanskoot, en Robbert Dijkgraaf doch. Sokke lju hat men wat oan. It hat fakentiids wat wei fan moderne hokus-pokus, mar alle sjuggers begripe dat it oer fûnemintele fragen giet: wa binne wy, wêr binne wy en wêrom yn ’e goedichheid?

Alde fragen, dy’t ienris inkeld fan wiisgearen en godgelearden beändere waarden. Of fan natuerkundigen dy’t eksakte witnis en leauwe yn in heger wêzen jit ûnder ien hoed beflapten, lykas Newton en Pascal dat diene. Dat ha wy hân. God hie Nietzsche al dien wurk mei makke, Hawking tekene yn 2011 it deafûnis fan ’e wiisbegearte.
Wat er fansels bedoelde, wie: natuerkunde is de nije wiisbegearte.

Hawking syn betinken dat wy mei in Teory fan Alles ‘de geast fan God’ kenne soene, sleat oan by de grutte Nederlânsk-Portugeeske wiisgear Spinoza, dy’t God net beskôge as de skepper fan it hielal, mar it hielal mei syn wetmjittigens as God.

God is dea, de wiisbegearte is dea en no ek Stephen Hawking. Mar as wy fan syn bestean ien ding leare kinne, dan is it wol de ûnmjitlike foarsje fan ’e minsklike geast, sels as it lichem net meiwurkje wol. Ier of let sille wy de antwurden fine op de fragen dy’t Hawking al syn libbensdagen die. Alteast, as wy der foar de tiid net by wei reitsje troch keunstmjittige yntelliginsje, bûtenierdsk libben of it ferwoastgjen fan ’e ierde. Dat Hawking ús yndachtich makke op dat wankende gefaar, kaam grif fuort út syn eangst, dat der mar ien ding de alles omfiemjende teory yn it paad stean kin: brek oan tiid – alhoewol’t soks allyksa fuortkomme soe út ‘e wetmjittigens fan ‘e kosmos.