II. Uitspraak: klinkers

1. Klinkers en tweeklanken

Inleiding
Trek je niets van de paragraafnummers aan, want dat wordt een puinhoop – dat zie ik nu al.
Afijn, als je de beklemtoning onder de knie hebt, dan is er een goede kans dat je gauw afzonderlijke woorden herkent wanneer een Portugees tegen je spreekt. De uitspraak van de klanken komt dan vanzelf, schat ik zo.

Klinkers
Uit het voorgaande hebben jullie bijvoorbeeld al kunnen opmaken dat een onbeklemtoonde(!) o of een u als een Hollandse oe uitgesproken wordt. De Portugees hoort het verschil tussen een a (lidwoord of voorzetsel) en een à (samentrekking van lidwoord plus voorzetsel). In Hollandse oren is het gewoon twee keer een korte a. Ik geloof dat de samentrekking iets meer neigt naar een iets scherpere korte a, maar bind me er vooral niet op vast.
Wat kan ik nog meer over klinkers zeggen? Oh ja…

De e aan het begin van een woord wordt niet uitgesproken, dus:

• estou              – ik ben          – SJTOO-oe
• esperança     – hoop            – sjpè-RAN-sa

[Diegene die Braziliaans willen leren, moeten even in de gaten houden dat de begin-e daar vaak wèl gehoord wordt. Ook maakt men daar het persoonlijk voornaamwoord vaak expliciet, dus:

• eu estou       – È-oe ie-SJTOO-oe
• esperança    – ie-sjpè-RAN-sa]

Tweeklanken
In het Nederlands golden de u, de e en de i (de laatste ná een i als j geschreven) in het verre verleden als rekkingsvocalen. Dat zijn hulpletters om de voorgaande vocaal lang te maken. We zien dat nog terug in de spelling van Oisterwijk, wat natuurlijk gewoon uitgesproken moet worden als Oosterwiek. Daarna heeft zich een zogenaamde diftongisering in gang gezet – d.w.z. een gerekte vocaal werd langzaamaan een tweeklank. Dus, een lange a, geschreven als au, ai of ae, werd… ehh, AU, of een lange AA! De o met een rekkingsvocaal werden de tweeklanken ou, oe of oo. En bij Amsterdammers heeft zich inmiddels weer een omgekeerde beweging ingezet, waarbij tweeklanken opnieuw als een lange klinker worden uitgesproken: krèèch nòò wat!
Hahaha, ik zie jullie al met een diepe rimpel in jullie voorhoofd denken: Waar heeft die gek het toch over?
Nou, goed nieuws, hoor! Want dit mag je allemaal weer vergeten. Waar ik naartoe wilde is het volgende…

In het Portugees doen ze niet zo aan tweeklanken. Als je goed (maar dan ook heel goed) luistert hoor je PA-oe, als een Portugees het over brood (pão) heeft. En zjoe-A-oe als ie het over Johannes heeft (João).
Die ene Hollander, die nog nooit van goed luisteren gehoord heeft, hoort evenwel pauw en zjauw.
Wat zeg je? Kniesoor die daarop let?
Wel, dat moge zo zijn, maar in sommige gevallen luistert het nauw. Want als een woord op -ia eindigt… laten we eens zien… kom, we nemen pandemia… misschien wat vergezocht, maar men moet wat. De Hollander met zijn tweeklanken – en bovendien in zijn achterhoofd de regel dat de klemtoon op de één-na-laatste lettergreep komt – roept meteen: “Lekker makkelijk… pan-DEEM-ja, ja!”
Nou nee, want voor de Portugees bestaat de uitgang -ia uit twee(!) lettergrepen. Dus de correcte uitspraak van pandemia is pan-duh-MI-a.
Ben ik nog in beeld?

• praia              – strand         – pra-I-a
• nostalgia       – nostalgie    – noesj-tal-ZJI-a
• saudade        – verlangen   – sa-oe-DA-duh
• ou                   – of                  – O-oe

Het voegwoordje ou klinkt in Hollandse oren gewoon als een lange o, hoor. Net zoals ons gepreconditioneerde gehoor gewoon PRA-ja verstaat, wanneer iemand zegt: Essa é a minha praia (Dat is mijn ding! – lett. Dat is mijn strandje!). Dat is ook allemaal niet zo verschrikkelijk erg. Het gaat even om het principe. Ga dus vooral niet heel nadrukkelijk pra-I-a lopen roepen. Zeg maar gerust PRA-ja en sauw-DA-duh, want dat lijkt de Portugees immers ook te zeggen. Het gaat erom, dat je even in het achterhoofd houdt dat het vaak meer lettergrepen zijn dan het op het oog lijkt.