Haadstik 5: Wytse

– Hoe koe dat no syn stalke wêze, frege ik, it soantsje fan… fan… sa’nien!
Dy dûmny like my gjin skop foar de kloaten wurdich. Dat lêste sei ik net lûdop fansels; net alles koe troch de mesken by ús heit, al koe er it sels bytiden stoef opsizze.
– Hoe bedoelste?
– No, wêrom it soantsje fan sa’n… heumeling!
– Tsja, wêrom? Wêrom heart de dea by it libben, filosofearre heit, wêrom kin der gjin skaad wêze sûnder ljocht, gjin frede sûnder oarloch, gjin fleurigens sûnder fertriet? Sa sit de wrâld no ienkear yninoar, jonge! Wytse syn heit wie wat in skraits, dat is sa. Mar it wie likegoed sa, dat Lytse Pier en Wytse neist alle ferskeel ek wol wer byinoar pasten, sjuch: beide hiene bygelyks terms yn ’e holle. En ik moat der fuort by sizze, hja sloegen yn ’t earstoan net botte folle mei-inoar om. Pier hie in kear twa by Wytse thús west, mar syn stro bakte dêr net, by dy stive grutte minsken. Dat Wytse kaam ornaris by Pier oer de flier; mar ek net sa faken – yn it foarste plak om’t er de maten fan Lytse Pier fierstente grut fûn; yn it twadde plak om’t Wytse frijwat gammelich wie. Lytse Pier wist fan syktme noch krupsjes – dy jonge koe stikken noch dea – mar Wytse wie nearboarstich en rekke gauris yn ’e pogge.
Hja begûnen inoar pas as jongfeint de drompel swart te wâdzjen; dat wie doe’t it Pier wat begûn te skimerjen dat keatsen, fierljeppen en praat op ’e kant om him net mear befredigen. Dat kaam moai út, want Wytse, altiten al wat in pyst, krige mei de jierren in tonge as in els en wie gauris deilis. Hy wie wakker op ’t wurd beret, sjuch. En as Pier op sokke stuiten net oan syn side west hie, dan hie der alle wiken trelit west – jimmeroan hied er de bek yn beide hannen en jimmeroan wie der reboelje.

Heit wie my winliken wat te gleonhastich: hy hie Lytse Pier en Wytse al jongfeint. As dat sa trochsette, socht it moarn al om ’e dea…
– Mar hoenear binne dy twa dan mei-inoar yn ’e kunde rekke, fierde ik heit by de noas lâns tebek.
Ja hear, ik hie it yn streken: heit wie der ôf – hy hold him prot stil. Dat duorre twa trije minuten; ik doarst suver net te sykheljen. Doe naam heit einlings de trie wer op…

– Dat wie op in snein, as it my net mist. Lytse Pier en syn heit diene in slach om ’e buorren, beide mei de hannen yn ’e bûse. Dat kuierke wie alle wiken fêste prik. Hiel inkeld gong it oer, as syn heit de loft skôge en sei: ‘It is in waar, dat in goede boer stjoert syn hûn der noch net út.’ Dêr kaam dan efteroan, sabeare dat Pier syn mem it net hearde: ‘En in minnenien syn wiif net.’ En dan sette er sa’n brike bek dat Pier him slop lake. Syn mem glimke dan stiltsjes; hja wist wol hokker fleis oft hja yn ’e kûpe hie.
Doe’t er noch in beukerke wie, lake er allinne mar om de brike bek dy’t syn heit sette. Syn heit syn sechjes – in oanwenst dy’t er fan syn skoanheit hie – hie Pier doe noch net folle doel oer. Mar doe’t er seis jier wie, krige er al wat mear bestek oer de saken.

Dy sneins lykwols woe Lytse Pier syn heit net yn ’e hûs sitten bliuwe; it wie sierlik winterwaar en hja pesjantelen tegearre de streek del. Hja wachten altiten mei it kuierke oant tsjerke yn wie, dan wie der net safolle folk mear op ’e lappen, sjuch, want ‘in breed swee easket grut earmslach’ grapke Pier syn heit.
Yn top en takel panderen se de buorren del.
Sa’t se de Langebuorren ynsloegen, fleach Pier halje-trawalje út in stege wei in lyts pjut by de boksen op. It jonkje foel plat op ’t gat en gappe nei de siken. Lytse Pier seach op him del as in dokter op ’e dea; hy koe der mar min oer as dy noflike betsjoening fan stilswijen tusken heit en him fan eat of immen ferbrutsen waard – dat wie likernôch hillichskeining.
Mar syn heit siet al yn ’e hoksen en frege: ‘Hast dy sear fallen, mantsje?’
It mantsje skrille tebek.
‘Hoechst net bang te wêzen, hear; wy sille dy wier net opfrette.’
It jonkje klaude hurd oerein en soe útfylje.
‘Huila,’ rôp Pier syn heit, ‘net sa hastich! Wêrom bisto sa benaud?’
Wytse hold him fan fierren, mar hime gûlderich en dimpich: ‘Se sitte my nei!’
Pier smakte skeetsk as woed er sizze: ‘It deadwaan net wurdich; wat tinkt heit?’ en woe al trochrinne.
De smid stapte lykwols op it mantsje ta en sei: ‘Soa! Sitte se dy nei? En wat let dat?’
Wytse skuorde grutte eagen op: ‘Wat let dat? No, as se my benei komme, krij ik in pak op ’e bealich fansels.’
De smid krige no niget oan ’e konversaasje.’En wat let dat?’
De eagen fan Wytse waarden sa grut as taffelsbuordsjes. Foar’t er lykwols anderje koe, sei de smid: ‘Nea benaud wêze foar in wan op ’e hûd, jonge! Ast dêrmei begjinste, dan kinst wol oppakke! Asto no de spat deryn setst, dan bliuwt dat sa, dyn libben lang! En leau my no mar, dat wolst net!’
De smid wie krekt in slachje te grut en hjit him ligen. Wytse besocht dêrom en smyt it oer in oare boech. ‘Mar hja skelle my út,’ sangere er, ‘hja roppe fan “Lytse Wytse!”’
Pier loek oan ’e noas: “Eltsenien ropt Lytse Pier oan mij.”
Wytse seach fansiden; en doe omheech. Njonken de smid hie Pier net sa kolossaal like; mar no’t er lyk foar him oer stie, fielde Wytse him net mear as in spjucht. It kaam him no ek yn ’t sin, it hie niis krekt west as wied er by in beam op flein.
Hy seach de hopeleazens fan dizze nije piste yn en sangere: ‘Mar, wêrom moatte dy jonges mij allegeduerigen hawwe?’
‘Dy jonges moatte dij net hawwe,’ sei de smid kalm mar mei klam. ‘Ik hie dy eins in bytsje snoader, jonkje! Dy jonges wolle inkeld wille hawwe.’

De smid seach wol yn, hy krong net ta it jonkje troch; men kin in stien yn ’e loft smite, mar dêr leart er gjin fleanen fan. Hy moast besykje him oarrewei benei te kommen.
‘Jou my ris in wan op ’e hûd!’
Wytse bleau stean as wiete wanten.
‘Toe mar,’ sei de smid, ‘net sa skruten!’
Wytse die hoeden in stapke nei foaren. De smid skrille tebek.
Wytse seach ferheard op en nokkere ferlegen. Hy die noch in stap nei foaren; de smid wer in stapke tebek. De moedfearren kamen Wytse omheech en hy lake no plan-út.
‘Ja, dat fynst moai, hin?’ De smid knypeage nei Pier dy’t net wist hoe’t er it hie.
‘En, wurdt it noch wat mei dy wan?’
Wytse wifke noch. Mar doe’t de smid oanhold, troeve er ta en joech de smid in wâd foar de skonken.
‘Au, au, au!’ geide dy. En hy govere en kerme oft er in deahou krige hie.
Wytse skattere it út.

‘Sjuchst no wol,’ sei de smid, wer bedarre, ‘do bist yn grûn en wêzen net oars as de jonges dy’t dy neisitte!’
Wytse hold him op ’e slach stil en seach de smid kjel oan.
‘Moai!’ sei dy, ‘as dy it ljocht opgien is, begjinne wy wer fan foaren oan.’
Hja stiene fannijs foar inoar oer.
‘Toe mar!’ sei de smid. Wytse hie al foarwille en die dryst in stap nei foaren. Mei die de smid ek in stap nei foaren. Hja stiene no lyk byinoar op. Wytse stie yn bestân. De smid glimke.
‘Ja, no witst it net mear, hin, no’tst fuort in beslút nimme moatst. Ik sjuch dy ek net mear laitsjen. Sa, en no ûnthjitst my, do litst dy nea wer húnje. Ôfpraat? En tink der goed om, ast al in reis krigest, opslach ien werom jaan, leafst twaris sa hurd.’
De smid streake Wytse freonskiplik oer de holle. ‘Ik wol leauwe, it boadskip is wol oerbrocht. Kom wy sille fierder. Kinst wol mei ús opbuorkje.’
Pier seach sinnich. Syn heit joech him boartlik in feech om ’e earen.

Pier syn heit wie tige te brûken en waffele oan ien triem wei. Lytse Pier hie syn heit seldom sa redenryk meimakke. Wytse krige wiidweidich te hearren, hoe’t ien dy’t net sterk is, him ek mei de mûle rêde kin. ‘De tonge is in machtich wapen”, seid er. De smid hie der gjin aan fan, hoe fruchtdragend oft dat leksum noch wurde soe.
En Pier?
Pier, dy’t mei in sin as in baarch yn har sok toffele, hie der gjin belul fan dat er de dei nochris sjen soe, dat se tige hiem wêze soene: hysels, Lytse Pier, en dy strobbe, Lytse Wytse – in mantsje dat skraachwurk sydwyn gean koe…