Haadstik 4: Dûmny

– De sinne giet wer mei ’t bleate gat op bêd, brimme heit.
Der wie yndied net in bankje oan ’e loft. It wie neare waarm.
– Sei heit juster net dat er in stalke hie? Lytse Pier bedoel ik.
– Haw ik dat sein? Dat koe wol.
– Ja wis! Heit fertelde dat dy freon ris sein hie dat…, ik wifke in amerij, in folk meast lju binne dy’t inoar net meie.
– Ja, dat is ek sa, no wit ik it wer.
Heit swijde. Hy hie de put derút hjoed – hy hie wat syn nocht, sa’t it like.
Ik wie bang dat ik der nei fluitsje koe hjoed, nei myn ferhaal. Heit woe him noflik deljaan en gjin geseur – efkes bekomme. Hy helle út wenst piip, tabakspûde en lúsjefers foar it ljocht.

– Dy jonge wie yn alles it tsjinoerstelde fan Pier; hij wie mar in strobbe…
Godskes, hjir hie ik net op rekkene. Ik gong op it tiksel sitten.
– Hy wie ek wat in pessimist, ferfette heit, en in weldige bangeskiter. Wytse wie syn namme. Hy wie it soantsje fan dûmny. It mei my heuge dat dûmny net botte bliid wie mei de freonebân tusken Wytse en de soan fan ’e smid. Mar hy doarst der neat fan te sizzen…
Dêr hearde ik nij bij op.
– Wie Lytse Pier de soan fan ’e smid?
– Ja, wat oars?
Mar foar mij wie it in útdragene saak no: de ferbûnens dy’t ik daliks al field hie mei Lytse Pier, hie mei rjucht en reden west; der wie in bân tusken ús dy’t him net bekroade om tiid of romte. Fan dat stuit ôf wiene ús sielen ferraand – dy fan mij mei dy fan Lytse Pier.

– Sa’t ik niis sei, dûmny wie net fjoer en flam. Mar doe’t er de smid geweken nimme woe, trof it sa dat dy krekt yn ’e wapens wie. En smidzjen is stoer en leabrekkend wurk, sa’tst witste.
Ik knikte ynmoedich.
– Lytse Pier syn heit siet gjin kwea oan, suver wat in jobbe. Mar hy wie grut en groubonkich. En hy wie sa teset mei syn arbeid dat hy dûmny net iens merkbiet doe’t dy de smidte yn kaam. Foar it gefoel fan dûmny wied er ynienen fan ’e himel yn ’e hel stapt. Hy waard sa wyt as kryt doe’t er dy heale god bealgjen seach, dy’t him dêr middenmank de helske fjoeren teskoar sette en it ambyld tramtearre oft it perfoarst midstwa moast. Hy seach de roetich beswitte earms sa grou as beammen; hy hearde it heislike leven fan it frettende fjoer; hy rûkte it swit dat dy dwylsinnige woastling ta de hûd út poarre; en hy fielde de slaggen fan ’e smidshammer deldonderjen yn eigen bealich en bonken. De holle rûn him om – hy koe him de skammels net ûnder it gat hâlde en… foel derhinne.

…doe wied er ynienen by pake en beppe.
Och ju, wat rûkte dat lekker, it skjinne bêdeguod yn it himmele bedstee. Alles wie altiten sa skjin as de brân as er by pake en beppe te útfanhûzjen wie.
Sjuch, dêr kipe beppe al om ’e hoeke fan it bedsteedsdoar. Doe’t se seach dat er wekker wie, streake se him mei in labberige hân oer it wang en oer it hier. Hearke noch ta, wat wie dat noflik.
Wat wie it libben dochs moai – de bernetiid wie fierwei de moaiste perioade yn in minskelibben. Spitich winliks, dat jin dat pas letter yn it begryp komt.
Heare, wat noflik!
It wie lang lyn dat er him sa field hie, fierstente lang lyn…
Mar, wachtsje ris! Dat koe ommers net! Hy wie net in bern mear! En dat wie syn beppe ek hielendal net! Dat… dat w… dat wie… dat wie it wiif fan ’e smid!
Dûmny wie fuort wer by de wurken en fielde him mei-iens wer sa’t er him altyd fielde, iensum en ferballe.
“Gean dochs sitten, dûmny! Dûmny hie winliken noch efkes lizzen bliuwe moatten. It driuwt ommers neat net. In bytsje wetter?”
Dat hied er net yn it hier – hy woe dêrwei… en daliks.
Hy preuvele in betankje en naaide út.

Bûtendoar koed er ferromme sykhelje.
Hy hompte en stompte it hiem ôf, hold altemets efkes stil en skrabe him de harses.
Nuver, nuver!
Hy koe der net in oar wurd foar fine. In lyts skoftke hied er werom west yn syn jongestiid. It fielde krekt as hied er in presintsje krige. Nuver, net! Ek nuver dat er him sa lokkich en fredich field hie. Hoe koe dat? Hy wist it andert mei-iens; dat wie kommen troch dy atmosfear, in atmosfear fan himmelens, sûnens en ienfâld …
“En stiltme”, seid er lûdop. Mar net in lege stiltme, lykas by him thús. De stiltme hie fol west, fol fan leafde…. Dat hie it west: in atmosfear fan leafde. No wist er it.

Mar wat wist er winliken?
Want, smiten nije fragen diene har foar. Hold leafde ta op fêste plakken, bygelyks it âlderhûs, pake-en-dy’s, it hûs fan ’e smid? Wie leafde ferbûn oan guon yndividuen, oan syn âldelju, oan beppe, oan… oan it wiif fan ’e smid? Of moast er de saak oarrewei benei komme: wie it ûnderfinen fan leafde in feardigens – in feardigens ferbûn mei de bernetiid?
Soe syn soantsje dat altemets ek ûnderfine, op syn keammerke thús? Of hoenear’t er útfanhûs wie?
Dat koed er him net begripe.
En hoe gie it dan fierdersoan? Ûntlearde men dy feardigens letter? En as dat sa is hoe koe it dan wêze, dat er it niiskrekt ûnderfûn hie? Kaam er yn ’e bernskens…?
“Nee, no bear ik it wol wat slim ôf.”

Wat hied er ek al wer fan doel west?
O ja, hy hie de smid ommers geweken nimme wollen, oer de kammeraatskip tusken har soannen. Dy koe net in kant út fansels. It rosmos moast al syn plak kenne – lyk siket lyk. Dat hie altyd sa west – oersichtlik. Dat soks soe noch wol in skoftke sa bliuwe. Wat dûmny oanbelange alteast al.
Doe’t er niis lykwols yn ’e smidterij kommen wie, hied er him de lea stikken holden – wat in boal fan in keardel, sis! Om mankelyk fan te wurden! “At er ien kear snúfd hie, dan hie ik him ûnder ’e noas hongen!” betocht er no. Hy hie syn moedfearren kwyt west. Nee, hy wie net in held. Dêrom net, dat hied er nea west.

Mar, wat oars …
Hoe wied er yn ’e goedichheid yn dat bedsteed belâne? Hie de smid dêr mei rêden? Dat moast wol sa west hawwe. Hy helle him foar de geast hoe’t dat om en ta gongen wie – hoe’t dy Hephaistos him as in fodsek opkrige hie.
“Hy hie it wol mei ien hân oprêde kinnen!” grânzge er smeulsk. Hy hie der net in belul fan hoelang’t er dêr lein hie, yn dat bedsteed. Hearke noch ta, it wie in ferlegen spul! It foarfal soe wol oer de streek brocht wurde, rekkene er.
Mar yn syn hert fielde er, dat er dêr fier by troch mei wie.