5. ’t Greefskipke Hollân

– Wêr kamen dy Hollanners wei, master?

– Oe heden, Jitske, dêr fregest my wat … It wol my oan dat it foar it grutste part ynearsten gewoan Friezen wiene. Ik haw jimme wolris ferteld, tink, dat Fryslân yn it earstoan in wide stripe lân by de kust lâns wie, dy’t yn it noarden yn Denemark begûn en yn Flaanderlân yn it suden einige. En in greefskipke yn dy stripe harke nei de namme Hollân.

– Ik miende dat der sa’n grut ferskeel wie tusken Friezen en Hollanners.

– Hahaha! Ja, in protte lju dy’t wakker grut foar har ferstân binne, wolle de wrâld folle swart-witer meitsje as er wierliken is. Mar set in Hollanner en in Fries of Grinslanner njonkeninoar, en wiis my dan it ferskeel oan. Dûbelde kâns datst dêr kluien oan hast.

– Mar hja sprutsen ommers in hiel oare taal, dy’t no hast ferdwûn is.

– Dat is ek net sa swart-wyt neffens my as guon it ha wolle …
It lijen begûn winliken doe’t dy greven fan Hollân de ridel yn ’t gat krigen en harren lân ûntginne woene. Dat der moasten arbeiders komme. En in grut hoemannichte folk betsjut: hannel. En hannel ferget ynfrastruktuer. Dat der moasten mear arbeiders fan om utens komme. En dy ynkommelingen – meast Rijnlanners wol my oan – brochten allegearre har eigen taal mei, dy’t de wenstige taal binnen it greefskip beynfloede. Sa ûntstie it Hollânsk, sjuch, mei as substraat it Frysk.

– Substraat?

– Substraat, Keimpe, is de âlde taal mei oare talen dy’t har dêrmei feriene. Doe’t se it fjouwerhûndert jier letter bygelyks yn ‘e plasse krigen en lis yn Fryslân de Middelsee drûch, waarden der withoefolle Siuwen en Hollanners oanlutsen. Sa is it Biltsk ûntstien, in nije taal mei it Frysk op ‘en nij as substraat, as ûnderlizzende taal.

– Koene de Friezen dat sels net ginne, master, dat drûchlizzen?

– Ik haw noed dat de Friezen net fan sokke oanpakkers wiene … teminsten doedestiids net. De wrâld lei harren wol sljucht – in bytsje fiskje, in bytsje melke … Hoesa, it lân ûntginne? Wêrom dat? It stiet by winterdei ommers dochs wer yn ‘e splis. De Friezen pasten har oan oan Mem Natuer en libben it pulsearjende bestean fan eb en tij, fan winter en simmer. It wie net allegearre bûter, hear, wat de ko skiet, sa net; hja libben net yn it Paradys of sa. Mar om jins brea te iten … yn it swit fan jins antlit, oant men ta de ierde weromkeart dêr’t men út nommen is … wie no wer it oare úterste – lit ús mar wat te fiskjen gean!
Dat is letter al feroare fansels.

– Wannear is dat feroare, master?

– Doe’t sa’n smoarge Portegees de Friezen yn it begjin fan de Tachtichjierrige Oarloch twong: ‘En no dykje, blinder!’ Jimme witte wol hoe’t dy Súd-Jeropeanen binne – altyd mar fiterje en drave, krekt oft der nei nije wike net noch in hiele boel dagen komme. In Fryske minister – in Wopke … noch wat – hat letter wolris sein … Och nee, dat sil ik mar net werhelje; sok dom praat wurde jimme grif net wizer fan.
Dêrom net, wy hiene it ommers oer it greefskip Hollân. Dat woeks en dat woeks. Tsja, en wat mear folk, wat mear ferlet der wie fan wat de Germanen ‘Lebensraum’ neame. Dat it gong op West-Fryslân oan. Dat hawwe de Friezen in pear hûndert jier opkeare kinnen, mar lang om let moasten se belies jaan.
Bern, it is al by fjouweren!