2.2 Hilgelân

Mar earst moatte wy efkes hurd yn aksje komme. In tongerbui stjoert in pûster foarút fan goed alve beaufort. En dy pûster wol Werners boat boppe op ’e steger sette. Wy moatte trijeresom alle war dwaan en hâld it boat ôf.
Tsjong, wat in tref, net. Sokke prachtige minsken dy’t ik al troffen haw. Earst ús heit dy’t ôfskied nimme kaa… ehh, net ús heit fansels; Knilles bedoel ik! Doe Werner. En no it skipperke wer, dy’t foar Werner yn ‘e skrep is of is it syn eigen boat.

As wy wer sitte en de bui bûten losbarst, barst it skipperke los yn antysemityske praat.
Werner sjucht my sawat oan – hy hie him net in bettere yllustraasje winskje kinnen fan wat er my niis ferteld hat. It is him lykwols oan te sjen dat er op dit stuit sa wiis is mei syn goeddwaander as mei in útslaande brân.
– Dat hawwe de Joaden dochs allegear oan harsels te tankjen hân wat der foarfallen is; it hawwe ommers allegear eigen lju west dy’t har dat op ’e kape helle hawwe, en der goed oan fertsjinne, hin! Wy Dútsers hawwe ommers nea witten wat him allegearre wierliken ôfspile!
En no’t er dochs oan ’e gong is… dy smoarge Amerikanen binne út deselde lape skuord, dat binne de grutte dogeneaten fan dizze tiid, dy’t it om de wrâldhearskippij te dwaan is – fansels ûnder lieding fan ’e Joadske lobby.
Ensafuorthinne, undsoweiter…

Neffens my kin de man de enoarmens fan de Dútske misdie net oan – it stumper hat it sa’t skynt inerlik net ferwurkje kinnen. Fan ‘e oare kant is it sa: dy’t gjin skuld bekenne wol, hat ek gjin berou. En as de man nei mear as fyftich jier noch hieltyd yn ’e earste faze sit fan syn Vergangenheitsbewältigung, sil er dêr grif ek net mear oan ta komme.

Hat it sin en gean mei sa’nien yn diskusje? Fan ’e oare kant, ik kin it skipperke der min út donderje – it is myn boat net, it is myn gast net. Ik kin my al oan de bedoarne sfear ûntlûke. Ik pluer mei begrutsjen nei it steal ûnder de koark. As it skipperke syn tirade ferfetsje wol, bin ik lykwols fuort út ’e rie; jenever fertutearzet op ’t lêst net. Ik fûstkje mei Werner en skouderje it skipperke.
Hoeden oer de steger stappend – en fan en ta oer de foet – sykje ik myn eigen boat wer op. De natoer hâldt de siken yn, alles is dweiltrochwiet – in baarnend waarme maitiidsdei is einige mei in kâlde dûs.

– Schrecklicher Kerl!
Wy kuierje de oare moarns de buorren yn om boadskippen. Werner fertelt my dat it skipperke noch oeren trochgien is mei segenjen en dat er Werner noch in triem literatuer trochdwaan woe, dy’t him, Werner, ta itselde ynsjoch bringe moatte soe.
– Schrecklicher Kerl! Maar het geeft ook goei Duitser, siket er my yn in gearmjuksel fan Dútsk en Afrikaansk te oertsjûgjen.
Dat is foar my de wink en ferdúts him dat myn memmetaal Frysk is – gjin Nederlânsk of Nederdútsk of sawathinne, lit stean fan Afrikaansk. Dat wy kinne om mij, sis ik, likegoed yn it Dútsk trochgean.

Frysk? Dêr hat er wol wat witten fan, seit er. Syn thúshaven is Pellworm. Is dat fanâlds net in Frysk eilân?
– Ik soe it net witte, Werner.
Ik wit net iens wêr oft it leit.
– Dat is al in blinderommen ein út ‘e reek, ornearje ik as er útlein hat dat it east fan Hilgelân sitewearre is, mar neffens my soe it dan ta Noard-Fryslân behearre kinne.
As er ek noch fertelt dat noard fan Pellworm in eilannegroep leit dêr’t jit Frysk praat wurdt, besau ik my.
– Ik haw noed datst der mear fan ôf witst as ik, swine myn dosearjende toan fan niiskrekt en myn gyl fan Fryskens wei.
– Rju Súdafrikanen binne ek fan Fryske komôf, hâldt er my noch efkes by ’t nekfel. Rju Súdafrikaanske nammen einigje op –a, sjuch.
– Jawis, pleagje ik him, do bedoelst fansels Mandela?

Hoenear’t wy efter in moai glês read op in terraske sitte (foarsafier’t ien taffeltsje op strjitte dy oantsjutting fertsjinnet), fertelt er my wat er niis bedoelde mei ‘goei Duitser’.
Doe’t yn ‘e oarloch de hiele famylje yn finzenskip ôffierd waard, hie him in man út it omsteand laach losmakke en iiskâld Werner en syn suske by de hân krige. Sa kalm as in pûn moal wied er streekrjucht mei harren nei hûs ta kuiere.
– Deagemoedereard is er dêrnei weromgongen nei syn post oan it eastfront en hat mei nimmen oer syn die praat. Dat binne baasmannen, lústeret Werner, noch altyd oandien, dy’t soks út ‘e wei sette. Das sind Riesen, was! Sokke wiene der ek, Jaap, dat jij goed begrijp. En it wie noch fier foar’t de oarloch te’n ein wie, hin… Datst net mienst dat it immen wie dy’t yn it einsluten noch hurd efkes skjin skip meitsje woe.
En sa binne Werner en syn suske grutbrocht fan poerfrjemde lju, dy’t harren leafde lykop oer de bern – eigen of oanhelle – ferdielden.

– Dat is gjin mearjen, spat de man op dy’t ik op ’e side kommen bin, dat is interjen!
En gelyk hat er; dat hie wat oars moatten.
Mar ik hie sa bliid west, dat ik foar tsjuster it Hilgelân yn it each krige hie, dat ik wie yn it lêst wat gleonhastich mei alles. Hie ik kalmer fearn, dan hie de moter net sa gysten yn ’e efterút hoegd en…
– It ferrifele my. Entschuldigung!
De makrielen dy’t ik fongen haw en ûnderweis al skjinmakke, kinne fuort yn it rikûntsje. Dat komt moai út, want ik bin roppich yn ‘t liif.

Hoenear’t ik alles behimmele haw, wol ik earst ris sjen oft ik myn nije kammeraat earne fine kin yn ’e haven. Werner moat op it lêst al in moai skoft lyn oankommen wêze.
Fan ’e moarn wiene wy foar dauwe en dage de haven út tuft, sadat wy mei de floed – ‘op it weachje’ sa’t dat hjit – it seegat fan Norderney út koene. Der stie in flau koeltsje, dat ik hie fuort it seil omheech skuord.
Werner net.
Dat ik wer werom om te freegjen wat der te rêden wie.
– Ik doar de moter net út te setten, hied er raasd.
– Dêrom kin de wever dochs wol helpe, rôp ik werom, mar dat koed er net ferstean troch it heislike leven dat de moter makke.

Doe’t er in lyts stipke yn myn sok wurden wie, joech de wyn de piip oan Marten. Dat rillegau wied er my wer foarby tuft. Ik hie in boek krige en my op it foardek deljûn, wachtsjend op wyn.
Ik kin Werner lykwols nearne fine yn ’e haven fan Hilgelân. Dat moai wis is er streekrjucht trochfearn nei syn Pälweerm!

Hoenear’t ik moarns mei in beker kofje it hear oer sjuch, komt Werner de haven yn tuffen. As er my op ’e side kommen is, fûstkje wy oft wy mekoar yn jierren net sjoen hawwe.
– Wat sjuchst der út, man!
Hy koe wol in wike oan ’e draai west hawwe. Werner hie ûnderweis op ’en nij maleur mei de moter krige, fertelt er. Oerenlang hied er ûndersteboppest yn it rûm lein te nifeljen oan it ding. En doe’t middeis de wyn opsetten kaam, hied er de see yn it liif krige…
No, dat ferklearret yn alle gefallen syn… eh, kaloryrike burd – con frutti di mare lit ús mar sizze.
Fan ’e moarn betiid hied er de moter pas wer oan ’e praat krige. Hy hie de hiele nacht troch bealge en net in wink yn ’e eagen hân.
En ek neat te iten, tink?

– Ik haw alles sile kinnen, drui ik him yn wylst ik yn it kombof in waarm miel foar him gearkliem. Asto it seil omheech skuord hiest, hiest hjir justerjûn ek wêze kinnen.
Werner seit neat werom, hy is skjin ynein.
– Dat…
Ik wifelje. Ik hie sizze wollen fan ‘eigen skuld!’
– …hjirre, yt dy earst mar út. Wolst der in bierke by ha?